Czym są przebarwienia?
Przebarwienia (inaczej hiperpigmentacja) to płaskie, ciemne plamy, które powstają na skórze w wyniku zaburzenia syntezy melaniny oraz jej rozmieszczenia w naskórku. Mogą przybierać różne kształty, wielkość i kolor: od jasno- do ciemnobrązowego. Najczęściej występują w miejscach wystawianych na słońce, czyli na twarzy, dekolcie, ramionach i grzbietach dłoni.
Przyczyny powstawania przebarwień
Trudno jednoznacznie wskazać winowajcę przebarwień. Na pewno kluczowym czynnikiem odpowiedzialnym za ich występowanie jest promieniowanie UV, ponieważ to ono wywołuje produkcję melaniny w naskórku. Ale to nie wszystko. Aby powstało przebarwienie, muszą współistnieć jednocześnie jeszcze inne czynniki, np.: skłonności osobnicze, podeszły wiek, stan zdrowia (np. poziom hormonów), stan skóry, przebyte terapie, przyjmowane leki lub inne.
Główne czynniki wpływające na powstawanie przebarwień
Skłonności osobnicze – przykładem tego rodzaju przebarwień są piegi.
Piegi to najczęściej występujące przebarwienia. Ich obecność jest uwarunkowana genetycznie. Występują głównie u osób o jasnej karnacji i jasnych bądź rudych włosach. Piegi to małe, żółte lub brązowe plamki zlokalizowane na twarzy, ramionach i górnych częściach ciała. Ich natężenie nasila się w okresie wiosenno-letnim.
Wiek – przebarwienia starcze (inaczej plamy starcze).
Plamy starcze – to małe, ciemne plamki na skórze, pojawiają się w wyniku naturalnego starzenia się skóry i nadmiernej ekspozycji na słońce. Zdradzają, że dana osoba lubi przebywać na słońcu.
Zaburzenia hormonalne – ostuda (melasma).
Ostuda – powstaje najczęściej pod wpływem czynników hormonalnych, takich jak ciąża, doustne środki antykoncepcyjne, terapia zastępcza w czasie menopauzy w połączeniu z ekspozycją słoneczną. Przebarwienia powstają najczęściej na twarzy (np. nad górną wargą i wokół ust, na czole). Ostuda może pojawić się również w wyniku zaburzeń endokrynologicznych, np. chorób tarczycy.
Stan zdrowia
Występowanie przebarwień może być objawem niektórych chorób gastrycznych lub autoimmunologicznych, może także zwiastować początki zaburzeń hormonalnych.
Stan skóry – przebarwienia pozapalne.
Przebarwienia pozapalne – mogą powstawać na skórze w miejscach przebytego stanu zapalnego skóry np.: po inwazyjnych zabiegach kosmetycznych, tj. głębokim złuszczaniu, zabiegach laserowych, na skórze uszkodzonej np. w wyniku poparzeń, skaleczeń, po ostrych postaciach trądziku młodzieńczego, silne kwasy też mogą pozostawić taki ślad. Ten rodzaj przebarwień jest charakterystyczny dla osób z ciemniejszą karnacją, o fototypie III i IV.
Przyjmowane leki
Wiele leków stosowanych zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie uwrażliwia skórę na działanie słońca. Mówi się wówczas o ich fototoksycznym lub fotouczulającym działaniu. Zalicza się do nich m.in.: niektóre leki przeciwbakteryjne (tetracykliny, sulfonamidy), niesteroidowe leki przeciwzapalne (paracetamol, salicylany), moczopędne (furosemid), przeciwcukrzycowe (sulfonylomocznik), kardiologiczne (amiodaron), przeciwmalaryczne (doksycyklina) i wiele, wiele innych. Należy pamiętać, że stosując leki, należy unikać słońca i zawsze sprawdzać na ulotce, czy nie mają działania fotouczulającego. Eksperci szacują, że tego typu przebarwienia stanowią około 20 proc. wszystkich przebarwień.
Czy kosmetyki mogą powodować przebarwienia?
Niektóre perfumy, olejki do masażu i inne kosmetyki zawierające w składzie wysokie stężenia olejku bergamotowego mogą przy jednoczesnej ekspozycji na słońce doprowadzić do powstawania przebarwień. Jeśli jednak taki składnik znajduje się w recepturze kosmetyku, producenci wyraźnie o tym informują na opakowaniu produktu i ostrzegają przed ewentualnymi następstwami ekspozycji na promienie UV.
Zasadniczo kosmetyki same w sobie nie powodują przebarwień, nie zawierają również w składzie substancji, które mogłyby samoistnie doprowadzić do ich powstawania. Niektóre substancje intensywnie odnawiające naskórek, np. kwasy owocowe czy retinol – które w istocie mają zastosowanie w usuwaniu przebarwień skóry – naruszają naturalne bariery ochronne naskórka i czynią skórę bardziej podatną na powstawanie przebarwień. Ale tak jak w przypadku olejku bergamotowego, tak też w przypadku tych składników producenci wyraźnie zalecają unikanie słońca podczas kuracji i zapewnienie skórze wysokiej ochrony przed UV.
Usuwanie przebarwień
Możliwości szybkiego i całkowitego usunięcia przebarwień za pomocą kosmetyków są ograniczone i zależą od przyczyny, która je wywołuje. Kosmetyki z reguły rozjaśniają i redukują widoczność istniejących przebarwień oraz zmniejszają syntezę melaniny, dzięki czemu zapobiegają pogłębianiu się problemu. Drobne przebarwienia oraz te, które powstały incydentalnie, są zdecydowanie łatwiejsze do usunięcia niż te nawracające. Dlatego przy większych problemach z pomocą przychodzą zabiegi dermatologiczne – peelingi chemiczne, zabiegi laserowe oraz ochrona przed czynnikiem wywołującym, czyli słońcem.
Profilaktyka, profilaktyka…
Za głównego winowajcę hiperpigmentacji uznaje się promieniowanie słoneczne, które w połączeniu z innym czynnikiem prowadzi do miejscowej nadprodukcji melaniny. Najskuteczniejszą formą profilaktyki przebarwień jest więc skuteczna ochrona przeciwsłoneczna – ograniczanie czasu spędzanego na słońcu, noszenie odzieży ochronnej na otwartym słońcu oraz stosowanie wysokich filtrów o szerokim spektrum działania.
Beata Maciej
Melanina to naturalny barwnik naszego ustroju, od którego zależy kolor skóry, włosów i oczu człowieka. Jest syntetyzowana w melanocytach – komórkach barwnikowych skóry, które znajdują się w warstwie podstawnej naskórka.
Funkcją melaniny jest ochrona skóry przed działaniem promieni UV, a opalenizna to nic innego jak reakcja obronna skóry na działanie promieni UV i naturalny „filtr”. To tłumaczy dlaczego osoby z jasną karnacją mają słabszą ochronę i łatwiej ulegają poparzeniom słonecznym niż osoby z karnacją ciemną lub czarną.
Niektóre zioła (np. dziurawiec) mają działanie uwrażliwiające na działanie promieni UV i mogą w efekcie powodować powstawanie przebarwień.
UWAGA! Na powstawanie niektórych przebarwień mają wpływ przede wszystkim indywidualne skłonności. Np. tabletki antykoncepcyjne + słońce w jednym przypadku oznaczają przebarwienia, a w innym wcale nie. Z kolei predyspozycje do powstawania piegów + słońce to zawsze więcej piegów.